پلتفرم‌های دیجیتال

مفهوم پلتفرم مفهوم جدیدی نیست و اساسا به مکانیزم‌هایی گفته می‌شود که بخش‌های مختلفی را دور هم جمع می‌کنند تا با یکدیگر همکاری نمایند. پارکر و همکاران (Parker et al., 2016: 11) پلتفرم‌ها را به این صورت تعریف کردند:«… تجارتی که این امکان را فراهم می‌سازد تا تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بتوانند تعاملاتی همراه با خلق ارزش با یکدیگر داشته باشند. پلتفرم‌ها زیرساخت‌های باز و مشارکتی را برای این گونه تعاملات فراهم می‌سازند و امکان مدیریت آن‌ها را نیز ایجاد می‌کند».

پلتفرم‌های دیجیتال این مکانیزم‌ها را به صورت آنلاین فراهم می‌کنند و می‌توانند هم نقش واسطه هم زیرساخت را داشته باشند. نقش واسطه‌گری آن‌ها به این صورت است که آن‌ها گروه‌های مختلف افراد را به یکدیگر ارتباط می‌دهند (طرف‌های مختلف یک بازار چندجانبه). به عنوان مثال فیسبوک کاربران شرکت‎های تولید سرگرمی، توسعه دهندگان، کمپانی‌ها و سایر بازیگران را با یکدیگر مرتبط می‌کند؛ اوبر رانندگان و مسافران ماشین‌ها را به هم متصل می‌کنند. بسیاری از پلتفرم‌ها نقش زیرساختی را هم به عهده دارند که جنبه‌های مختلف می‌توانند از طریق آن‌ها با یکدیگر در ارتباط باشند. به طور مثال کاربران می‌توانند صفحه‌های پروفایل خود را در فیسبوک ایجاد کنند و سازندگان نرم‌افزارها می‌توانند اپلیکیشن‌هایی را برای اپ استور اپل بسازند. در واقع هر شرکت خاصی می‌تواند خودش یک تجارت پلتفرم خاص برای خودش باشد. در مورد اپل اغلب فعالیت‌های گسترده آن بر روی فروش کالاهای درجه یک متمرکز است، یک تجارت نسبتا سنتی.

می‌توان پلتفرم‌ها را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد مثلا از جنبه عملکردی آن‌ها، حوزه عمل(شرکت، بخش یا سطح اقتصادی)، تمرکز اقتصادی و سطح باز بودن آن(باکس1-2). یک مشخصه مهم پلتفرم‌ها عملکردهای مهم آن‌هاست که آن‌ها را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: پلتفرم‌های تراکنشی[1] و پلتفرم‌های نوآوری[2](Gawer, 2014; Koskinen et al., 2018; Parker et al., 2016).

پلتفرم‌های تراکنشی که بعضی وقت‌ها به آن‌ها پلتفرم‌های دو یا چند وجهی هم گفته می‌شود، زیرساخت‌هایی را فراهم می‌کنند که عمدتا از طریق منابع آنلاین فراهم می‌شوند و می‌توانند تعداد زیادی از بخش‌های مختلف را با یکدیگر مرتبط کنند(Gawer, 2014). پلتفرم‌های تراکنشی ارتباط نزدیکی با تغییرات اقتصاد دیجیتال جهانی دارند چرا که آن‌ها یک مدل کسبوکار اصلی برای شرکت‎های دیجیتال کلان مانند آمازون، علی بابا، فیسبوک و ای بی هستند و همچنین برای شرکت‎هایی که بخش‌های دیجیتالی شده را حمایت می‌کنند مثل اوبر، Didi Chuxing یا Airbnb.

پلتفرم‌های نوآوری که گاهی اوقات به نام پلتفرم‌های مهندسی یا فناوری نیز خوانده می‌شوند. این انتخاب اسم نشان دهنده روشی است که از طریق آن شرکت‎ها، صنایع یا بخش‌ها «سرمایه به اشتراک گذاشته میان گروه‌های مختلف تولیدات» را مورد استفاده قرار می‌دهند(Krishnan and Gupta, 2001: 52). در سطح صنعتی، چنین پلتفرم‌هایی راه‌هایی برای به اشتراک گذاشتن طرح‌های عمومی و همکاری میان بخش‌ها فراهم می‌کند در این زمینه می‌توان به پلتفرم‌هایی مانند ‌اندروید و لینوکس و یا استانداردهای فناوری مانند MPEGvideo اشاره کرد که امکان دستیابی عمومی را برای همه شرکت‎هایی که در یک بخش همکاری می‌کنند فراهم می‌سازد.

[1]. Transaction platforms

[2]. Innovation platforms